Ik ontvang de laatste tijd veel mailtjes over het onderhouden van vriendschappen. En toen las ik dit inzicht van psychotherapeut Esther Perel, dat me flink aan het denken heeft gezet:
“Moderne eenzaamheid maskeert zichzelf als hyper-connectiviteit. Velen van ons die nu 30 tot 40 jaar oud zijn, hebben gemakkelijk 1000 virtuele vrienden, maar tegelijkertijd kennen ze niemand die ze kunnen vragen om op de poes te passen. Dat komt doordat we tegenwoordig anders opgroeien. Vroeger speelden we op straat en leerden we vanzelf hoe we sociaal moesten zijn, en hoe we moesten onderhandelen. We leerden om spontaan met anderen om te gaan, zonder formules en zonder ouders die over onze schouder meekeken. We vochten, we sloten verbonden, we pasten de regels aan, sloten vrede, maakten nieuwe vrienden, we maakten het uit, en maakten het weer aan. Op deze manier ontwikkelden we social gedrag.”
Een gebrek aan sociale wrijving
Jongere generaties hebben die sociale ervaring niet meer. Bijna elke nieuwe technologie van de afgelopen twintig jaar is er immers op gericht om lastige, moeizame en vaak pijnlijke wrijving tussen mensen uit ons moderne bestaan te verwijderen... in plaats van ermee leren omgaan.
Door thuiswerken, het laten bezorgen van boodschappen en alles wat we verder nodig hebben, en zelfs het online uitkiezen van een geschikte date, ervaren we nog maar zelden het soort wrijving met andere mensen dat onze sociale ervaringen verrijkt en versterkt.
Niet zo vreemd dat onze bestaande vriendschappen steeds meer degenereren en vervormen tot een extra lastige klus die tijd en kopzorgen kost — in plaats van vreugde en verbinding bezorgt.
Van vriendschap naar optie
Ik wijt deze ontwikkeling aan keuzestress en de fear of missing out. Veel van mijn cliënten worstelen met het idee dat zij verkeerde keuzes kunnen maken… en zo blijven ze eindeloos hangen in lastige dilemma’s omdat ze niet durven te kiezen uit angst dat die keuze hen later duur zal komen te staan.
En ja, commitment is radicaal en daardoor eng, en wordt zo een steeds zeldzamer fenomeen.
Ik vroeg mijn goede vriendin om Oud-en-Nieuw bij ons door te brengen. Maar nee.. m’n vriendin wilde niet committen want andere vrienden waren ook feestjes aan het plannen. Ze vertelde me botweg dat ze tot het laatste moment wilde wachten om te zien welk feestje haar het leukst leek. Ze hield liever ‘alle opties open’. Hmmm, dat is niet wat ik wilde horen natuurlijk :-)))
Het ging haar blijkbaar niet meer om samen-zijn en vriendschap vieren, maar om het bijwonen van het beste, leukste, meest spannende feest. En zo, in één simpel SMS-bericht, werd onze vriendschap gereduceerd tot een ‘optie’ en voelde mijn band met haar opeens een stuk minder hecht en oprecht.
Het was een duidelijk geval van FOMO wat niet anders kan dan uitmonden in een gebrek aan commitment.
Volgeboekt
Plannen om een uurtje bij te kletsen moeten tegenwoordig ver van tevoren worden gemaakt want tja, iedereen is immers druk-druk-druk en je kunt je kostbare tijd maar één keer goed besteden. Dus wordt er gewikt en gewogen, en afgewacht, en uitgesteld, en op de lange termijn geschoven. Want je weet maar nooit of zich niet een leuker, meer opwindend samenzijn met andere vrienden zal voordoen.
Vaak worden die lang-geplande afspraken ook nog eens op het laatste moment geannuleerd. En dan moet je niet vreemd opkijken dat je zo’n geannuleerde afspraak voorlopig niet meer terugziet in de agenda, want deze is natuurlijk alweer voor de komende zes maanden volgeboekt, dus ja, ‘we zien elkaar volgend jaar misschien weer eens?’
Zo lijkt vriendschap te vervallen tot een kille administratieve taak waar kraak noch smaak aan zit. Laat staan waardering en liefde.
En dat terwijl we allemaal snakken naar verbinding en hopen op duurzame, warme relaties die ons emotioneel voeden en vervullen.
Gladgestreken plooitjes
Zoals psychotherapeut Esther Perel uitlegt, komt dit dus door het gebrek aan sociale vaardigheden die we vroeger aanleerden toen we als kinderen met elkaar op straat speelden. Moderne technologieën brengen ons in de over-comfortabele situatie die je het beste kunt vergelijken met een vorm van begeleid wonen. Het is te clean, te ongecompliceerd, te gladjes. Alle plooien en vouwtjes worden van tevoren gladgestreken en weggepoetst. Door het gebrek aan wrijving zijn er geen obstakels meer, en zo verleren we hoe we met andere mensen om moeten gaan.
Uitvechten
Relaties en vriendschappen zijn complex. Er moet een balans gevonden worden. Een gelijkwaardig geven en nemen. Ook kun je problemen in relaties niet met een druk op de knop oplossen. En dat is lastig voor mensen die met technologie opgegroeid zijn en meer handigheid hebben in het typen en versturen van SMS-berichten dan het live uitvechten van issues met een vriend of vriendin.
De waarde van wrijving
Vriendschappen bestaan van nature uit wrijving. Je moet (willen) weten wat er in iemands dagelijks leven speelt, samen plannen maken, en die plannen vervolgens aanpassen als die ander ziek wordt, en behoefte heeft aan een arm om de schouder en een lekkere kop soep.
Het is wrijving om de planten van je vrienden water te geven als ze weg zijn, om ze te vragen je kinderen op te vangen als je het even heel druk hebt, om te helpen bij het oplossen van een lekkage in de badkamer, of om op te komen dagen voor de wandeling die je gepland hebt.
En wrijving is niet alleen het onderbreken van je dag om een vriend te helpen, maar er ontstaat ook wrijving als jij zelf moet toegeven dat je hulp nodig hebt en moet vragen: ik heb je nodig, kun je me helpen?
Sociale anorexia
De meeste mensen verwachten tegenwoordig dat alle wrijving uit hun leven netjes wordt weggepoetst. We kunnen immers relaxt vanuit huis werken, alles laten bezorgen wat we denken nodig te hebben, uit een onbeperkte reeks middelmatige dates kiezen, onze therapeut sms-en in plaats van langs te moeten gaan… en dat allemaal terwijl we een eindeloze hoeveelheid oppervlakkig entertainment consumeren waarvan we ons twee weken later niets meer herinneren.
Dit alles veroorzaakt een soort ‘sociale anorexia’, zoals Perel het noemt. We zijn zo ondervoed geraakt door onze moderne, wrijving-arme leventjes die overlopen van lawine's aan onzinnige digitale data, dat we niet langer de energie hebben om ons te bekommeren om al die kleine, onbeduidende en alledaagse interacties met de mensen om ons heen die de mensheid eeuwenlang gevoed en onderhouden hebben.
Waar we overlopen van de verplichtingen en altijd maar aandacht moeten hebben voor die constante informatiestroom die via de media ons leven is binnengedrongen, is er nauwelijks meer energie over voor daadwerkelijke ontmoetingen met mensen die ons dierbaar zijn.
Ons denken is in enkele decennia overwoekerd geraakt met eisen en gebeurtenissen die niet echt belangrijk zijn maar zich urgent voordoen, en zo de werkelijke belangrijke dingen (vriendschappen en relaties) uit ons dagelijkse leven drukken.
Niet zo vreemd dat veel mensen zich eenzaam voelen.
Wat zijn je prioriteiten?
Toen ik in 2006 besloot om mindfulness in mijn gestreste leven toe te laten, kon mijn houding eindelijk radicaal veranderen. Opeens zag ik in hoe belangrijk vriendschappen en relaties zijn, en hoeveel onbelangrijker carrière, een vet salaris, aanzien en succes waren.
Natuurlijk, geld en succes spelen een rol in ieders leven. Maar uiteindelijk zijn het niet je mooie projecten die je hand vasthouden als je ziek in bed ligt, of wanneer je leven eindigt en je nog slechts enkele uren te gaan hebt. Op die cruciale momenten waarin je het meest kwetsbaar bent, zijn het je vrienden die je bijstaan en je steunen. Is het dan niet waard om die vriendschappen te koesteren?
Mijn vriendschappen gaan altijd voor. Wil een vriend even gezellig een bakkie koffie drinken? Ik laat alles vallen en vertrek terstond naar ons favoriete cafeetje. Het werk kan wachten, dat doe ik ’s avonds wel. Maar mijn vriend kan niet wachten. Hij is te belangrijk voor mij.
Wij zijn sociale dieren en mensen, echte mensen van vlees en bloed, houden ons gezond en zorgen ervoor dat eenzaamheid niet kan toeslaan. Ook, of juist dankzij, de wrijving die elke relatie met zich meebrengt. Het is die wrijving die ons scherp, flexibel en met beide benen op de grond houdt.