Roddel en achterklap

Onzuiver gedrag uit zich in diverse vormen, en ik wil graag een belangrijk lid van de familie Loze Beloften en Leugentjes-Om-Bestwil bespreken: roddel en achterklap. Roddelen komen we helaas overal in onze samenleving tegen. Je kind op de lagere school doet het, de ceo in de raad van bestuur doet het. En iedereen ertussenin. Roddelen is een algemeen geaccepteerde volksverslaving, waarvan maar weinig mensen beseffen hoe schadelijk het eigenlijk is. We denken zelfs dat roddelen erbij hoort, en het lijkt onontbeerlijk om de onderlinge banden te versterken. Stel: je vormt samen met Kees en Jan een groepje van drie vrienden. Als je met z’n drieën bent, is het ouwe-jongens-krentenbrood en gezelligheid-kent-geen-tijd. Maar drink je toevallig eens alleen met Jan een biertje , dan komt jullie gesprek binnen no time op Kees en zijn onbegrijpelijke keuzes. Je hoort jezelf zeggen: ‘Kees weet eigenlijk ook niet wat hij wil, vind je ook niet? Best raar dat hij nu opeens op wereldreis gaat, hij loopt gewoon weg voor zijn eigen problemen,’ et cetera. De week erna heb je Kees aan de telefoon, en voor je het weet hebben jullie het over Jan, die zo vastgeroest zit dat hij altijd op safe speelt. Je hoort jezelf zeggen: ‘Jan heeft echt geen lef, die durft werkelijk niet verder te kijken dan zijn neus lang is. Waarom probeert-ie niet eens wat anders, een andere baan… of een wereldreis zoals jij?’ et cetera. Hoewel dit overduidelijk roddelen is en er achter iemands rug om gekletst wordt, voelen beide partijen zich juist goed bij dit gedrag. Je deelt namelijk iets met die ander: een mening over degene die toevallig afwezig is.

Roddelen en onoprecht gedrag is een ingesleten gewoonte die maar moeilijk te veranderen is. Roddelen in een groep werkt als een toegangscode die de leden van de groep met elkaar delen. Doe jij niet aan geroddel mee — waarmee je de codes van de groep niet respecteert — dan ben je per definitie onbetrouwbaar en behoor je feitelijk niet tot de groep. De groep zal haar codes en gewoontes niet langer met jou willen delen, omdat je je niet houdt aan de spelregels van de groep: roddelen over die ene collega of die ene kennis die niet aanwezig is. Buiten de groep vallen is echter het laatste wat je wilt, je oerinstinct vertelt je namelijk dat de groep je levensbehoud is (wat ten tijde van de mammoets ook zo was). Maar tegenwoordig kun je heus wel voor jezelf zorgen en is het tot een groep behoren meer een emotionele behoefte dan een noodzaak om niet van de honger om te komen.

In elke groep, ook eentje van slechts twee personen, is de drang tot roddelen en het idee dat dit de onderlinge band versterkt, aanwezig. Het is goed om te beseffen dat roddelen feitelijk een negatieve gewoonte is, die alle partijen schaadt. Roddelen lijkt je te verbinden met anderen — door een persoon uit te sluiten. Roddelen geeft verdeeldheid in plaats van verbondenheid. Het brengt mensen niet samen, maar isoleert mensen. Het is opnieuw een vorm van: ‘wij tegen die ander’ en ‘mijn taartpunt moet groter zijn dan die van jou’. Opmerkelijk is dat wij er in onze oneindige, egogestuurde hoogmoed ook nog eens allemaal van overtuigd zijn dat wij zelf nooit het onderwerp van geroddel zijn! Denk er maar over na. Stel je eens voor wat Jan en Kees bespreken wanneer jij er niet bij bent. Nee hoor, over mij valt niets te kletsen, aan mij mankeert niks, ik ben juist uiterst betrouwbaar. Terwijl je zelf naar hartenlust over anderen roddelt. Je kletst met Jan over Kees. Je kletst met Kees over Jan. Dus wie zal het gespreksonderwerp zijn als Kees en Jan elkaar tegenkomen in de sportschool? Het ligt nogal voor de hand, toch?

Wees je ervan bewust dat je aan negatief groepsgedrag meedoet omdat je ego bang is buiten de groep te vallen en uiteindelijk, helemaal aan het einde van je gedachtegrafitti, aan lager wal te raken. Zodra je dat beseft, zodra je een gezonde afstand tot je eigen gedrag kunt nemen en ernaar kunt kijken als een onafhankelijke observator, creëer je opeens keuzevrijheid. Blijf je meedoen aan negatief, schadelijk gedrag om bij de meute te kunnen horen? Of kun je misschien ook je eigen plan trekken en een meer integere houding ten opzichte van jezelf en anderen ontwikkelen?

Sinds ik me meer bewust ben van onbewust groepsgedrag en de codes die erbij horen, ben ik kritischer geworden ten opzichte van de groepjes waartoe ik behoor. Mensen die eindeloos doorzaniken over vermeende karakterfouten van vriend x, collega y of minister z, kunnen niet langer op mijn deelname rekenen. Ik heb ervaren dat verbondenheid in negativiteit heel gezellig lijkt (zeker met koffie en koekjes erbij) maar feitelijk energieverslindend is en me achteraf een slecht gevoel geeft. Liever breng ik de moed op om – als daar sprake van is – rechtstreeks tegen de betreffende persoon te zeggen wat me opvalt of dwarszit, in plaats van mijn mening via een ander door te spelen. Op deze manier probeer ik de cirkel van roddelen (a & b roddelen over c, b & c roddelen over a, a & c roddelen over b) te doorbreken. Simpelweg door er niet langer aan mee te doen. Breek ik daarmee de code van het betreffende groepje? Jammer dan. Ik heb gemerkt dat ik vanzelf in groepen word opgenomen die er dezelfde ideeën op nahouden als ik. Groepjes mensen die bewust in het leven staan en niet bang zijn om zichzelf tegen het licht te houden. En zo heb ik ontdekt dat het opbouwen en het in stand houden van relaties met anderen ook heel goed zonder roddelen en oeverloos geklaag kan, waardoor alle tijd beschikbaar is voor positieve, leerzame ervaringen waarvan iedereen profiteert.

Een voorbeeld. Je komt op kantoor en je baas zegt: ‘Deze opdracht moet vanmiddag af zijn, lukt dat?’ Je knikt ja, gaat koffie halen, leest de krant, tikt de uren weg op jacht naar een goedkoop vliegticket naar Honolulu, en dan opeens is het vijf uur! Je baas verschijnt in je kantoor en je zegt: ‘Sorry, hoor, maar het is nog niet af, ik had gewoon geen inspiratie, tja… jammer dan.’ Is dit integriteit of is dit wat anders? Ik gok erop dat dit wat anders is. In mijn ogen is dit misbruik, lamlendigheid, verspilling van tijd en vertrouwen. Waarom is dit allesbehalve integer? De waarheid is toch immers goed genoeg? Ja, de waarheid wel. Maar leugens niet. Had je echt geen inspiratie, of had je gewoon geen zin in die vervelende opdracht? Als je echt geen inspiratie had gehad, had je prullenbak uitgepuild met conceptplannen die ’t allemaal net niet waren. Dan had je je baas kunnen laten zien wat voor denkpaden je afgelopen was en dat je telkens vast was komen te zitten. Sterker nog: dan was je na de lunch naar je baas toegestapt en had je gezegd: ‘Ik weet niet wat het is, ik kan gewoon niets goeds verzinnen. Kijk eens naar wat ik tot nu toe heb bedacht, misschien kun je me op het juiste spoor zetten.’

Integriteit is: bewust beslissingen nemen en daar vervolgens achter staan. Covey legt uit dat integriteit verder gaat dan de waarheid. De waarheid is het aanpassen van onze woorden aan de werkelijkheid. Integriteit is het aanpassen van de werkelijkheid aan onze woorden. Waarmee hij bedoelt: beloftes houden en verwachtingen vervullen.

Dus wanneer je ‘ja’ zegt tegen een opdracht, voer die opdracht dan ook uit, waarmee je de werkelijkheid – het uitvoeren van de opdracht – aanpast aan je belofte. Heb je er geen zin in? Zeg dan geen ‘ja’ om vervolgens ‘nee’ te doen. Wees eerlijk tegen jezelf en tegen anderen, en houd je aan je beloftes. Het is zo simpel, maar in de dagelijkse praktijk kom je het helaas weinig tegen. Iedereen manipuleert en liegt dat het een lieve lust is. Terwijl het helemaal niet nodig is. Als we ons simpelweg aan de werkelijkheid zouden houden, dan zouden de meesten van ons nu direct hun volgende afspraak bij de psychotherapeut kunnen afzeggen.

Laten we nog een stapje verder gaan. Je hebt geen zin in de opdrachten van je baas en daardoor ben je niet in staat om je werk naar je eigen of andermans tevredenheid te doen. Je voelt je gedwongen om ‘ja’ te zeggen en ‘nee’ te denken, en vervolgens voer je met een hoop tegenzin de opdrachten uit. Je denkt waarschijnlijk dat het in dit geval geoorloofd is om niet helemaal eerlijk te zijn. Maar ook in een situatie als deze kun je integriteit praktiseren.

Je kunt namelijk twee dingen doen:

1. Je gaat met je baas praten om te zien hoe jullie er samen voor kunnen zorgen dat er minder vervelende opdrachten naar binnen gegooid worden.

2. Je accepteert de werkelijkheid zoals ze is, je onderkent dat je baalt van domme opdrachten en je gaat op zoek naar een uitdagender bezigheid om de achturige werkdag mee te vullen.

Beide opties bieden actie in plaats van reactie, en beide opties zijn bewuste responsen op de werkelijkheid: ze zullen dus gegarandeerd een ander resultaat opleveren dan wanneer je lafjes blijft zitten draaikonten. En zo helpen eerlijkheid en integriteit je opeens een stuk verder op het pad van je nieuwe leven.

Integriteit is een onvoorwaardelijke overtuiging in jezelf dat je bewust niet wilt liegen en roddelen omdat je dat niet langer nodig hebt. Je hoeft geen angst meer te hebben, je hoeft geen ingewikkelde smoezen meer te verzinnen, je hoeft geen slappeling meer te zijn die met iedereen meekletst.

Oprecht gedrag en integriteit zijn magische kwaliteiten die het leven zeer de moeite waard maken. Integriteit doet je levensplezier met een factor tien toenemen. Let wel: het is opnieuw een houding die je moet ménen. Wanneer je jezelf hebt aangeleerd om je te verschuilen achter smoesjes, zullen integriteit, oprechtheid en eerlijkheid je niet zomaar komen aanwaaien. Maar je kunt het vanaf vandaag gaan beoefenen. Deze beoefening zal je langzaam maar zeker uit schadelijke, negatieve groepsverbanden halen en er zullen nieuwe, inspirerende mensen op je pad komen die er net zo over denken als jij. Je zult merken dat dat een veel prettiger, overzichtelijker en rustiger leven geeft, voor jou en je omgeving.

Marisa∗