Gesloten cirkels

Wij mensen kunnen ons denkvermogen inzetten om slim door het leven te stappen, en gezien de welvaart die we hebben verworven, pakken we dat kennelijk goed aan. Maar tegelijkertijd lijden we ook allemaal. Soms openlijk, als we tegen onze vrienden klagen over die vervelende baan of die lastige broer. Maar vaker nog in stilte. Want allemaal hebben we tegenslag gekend, gebrek aan aandacht en liefde, miskenning, ziekte, verlies… Dit zijn diepgewortelde gevoelens, die een groot deel van onze persoonlijkheid hebben gevormd. Toch zijn ook deze gevoelens gebaseerd op oordelen en gedachten die de werkelijkheid niet erg nauwkeurig weergeven.

Gevoelens van smart zitten diep ingebakken in ons dna. We kunnen er niets aan doen dat we ons zo voelen. Liefde en waardering zijn zo essentieel in het menselijk bestaan, dat eigenlijk niemand er ooit genoeg van heeft gekregen. En zo heeft iedereen zijn zwakke plek; het gevoel tekort te zijn gedaan blijft je je hele leven bij.

Ook ik leed onder het gevoel dat ik veel tekort was gekomen in mijn leven. Ik had als kind al de vaste overtuiging dat ik een tekort aan waardering kreeg omdat ik dacht dat anderen mij niet goed genoeg vonden. Ik deed daarom vanaf de lagere school enorm mijn best om iedereen te laten zien dat ik best oké was. Wat soms resultaat had, maar – in mijn ogen – vaak ook niet. Deze overtuiging was voor mij jarenlang een vaststaand feit, met alle gevolgen van dien, van succes en geld tot kwalen en depressies.

Voordat ik aan de mindfulness-training begon, was ik me totaal niet bewust hoe ik me eigenlijk voelde. Ik kwam niet verder dan het niveau van verwijten en de schuld bij anderen leggen. Mijn kwalen en dips en depressies kwamen als losse gebeurtenissen op me af, ik zag er totaal geen samenhang in. Ik zag niet wat de werkelijke oorzaak was en had geen benul van ingesleten overtuigingen, gedachtegraffiti en de aanwezigheid van een altijd actieve oordelenmachine.

Het gevolg was dat ik steeds negatiever werd. Omdat ik zo geconditioneerd was om anderen de schuld van mijn ongelukkigheid te geven, leek het wel of ik op een gegeven moment bijna niets anders meer kon dan anderen verwijten maken. Ik hoorde mezelf steeds vaker klagen over al die mensen die een rol in mijn leven speelden: leveranciers, klanten, collega’s, kennissen. Ja, zelfs over vrienden en familieleden. Op een gegeven moment had ik m’n verwijtproductie zodanig geoptimaliseerd, dat ik eigenlijk niet anders meer kon. Vroeg of laat kreeg ik ergens de pest over in, en hup, daar kwamen de verwijten reeds aangemarcheerd. Altijd was het de schuld van een ander, en zo draaide ik rond in gesloten cirkels. Mijn onvrede loste zich nooit op.

Nu zie ik dat ik negatieve gedachten cultiveerde. Ik beoefende die gedachten elke dag en werd er dus steeds beter in. Op een gegeven moment had ik er totaal geen grip meer op. Mijn hersenen waren zo ingesteld op het vormen van verwijten dat ze er automatisch op overgingen zodra het me even tegenzat. Ik had niet door dat die negatieve gedachten me fysiek en mentaal kapotmaakten. Het was toch niet mijn schuld dat ik niet gewaardeerd werd? Intussen werd ik door de ene ziekenhuisspecialist naar de andere doorverwezen, maar om daar eens bij stil te staan en zelf te onderzoeken wat de werkelijke oorzaak van mijn kwalen was… daar had ik natuurlijk geen tijd voor!

Pas toen mindfulness me deed inzien dat ik mijn ogen moest openen voor de werkelijkheid, begon langzaam het besef door te dringen dat niemand schuld had aan mijn onvrede. Ik begon in te zien dat mijn onvrede en mijn lichamelijke en mentale klachten, gebaseerd waren op het idee dat ik niet goed genoeg was. Mijn eigen idee, van niemand anders. Bovendien was het een oudbakken overtuiging die zich zo’n drie decennia eerder in mijn brein had ingegraven. Ik zag opeens in dat dit idee slechts een gedachte, een oordeel was, niets meer en niets minder. Niet de werkelijkheid, maar een inktzwarte graffitilaag die mijn kinderlijk denkvermogen toentertijd over de werkelijkheid aangebracht had. Ik kon het versleten idee dat ik niet goed genoeg was linea recta overboord zetten omdat ik tijdens de mindfulness-oefeningen ervoer dat ik helemaal niet zo’n waardeloos persoon was als ik altijd had gedacht. De oefeningen zetten een deur open naar nieuwe inzichten, die – dankzij de training om de werkelijkheid te zien zoals die is – dichter bij de waarheid lagen en een stuk reëler waren. Natuurlijk was ik goed genoeg! Dat had iedereen me kunnen vertellen. Natuurlijk ben ik geen slecht mens of een mislukkeling. Natuurlijk mag ik er zijn en heb ik ook mijn waarde in deze wereld; ik leef toch niet voor niets? Kijk, dit is een veel realistischer idee dan die kinderlijke overtuiging dat ik op de een of andere vage manier niet goed genoeg was.

Al die jaren had ik me laten leiden door die fantasie en daar had ik stevig onder geleden. Toegegeven, het had me ook voortgedreven, waardoor ik redelijk succesvol was geworden. Maar zou ik zonder dit misplaatste idee soms geen succes hebben gehad? Ik ben er nu van overtuigd dat ik succesvoller was geweest wanneer ik me niet altijd door die negatieve gedachte had laten leiden en als ik al die mensen om me heen geen zinloze verwijten had gemaakt. En zonder al die negatieve gevoelens had ik zeker beter in m’n vel gezeten en was het niet nodig geweest om een vicieuze tour langs behandelkamers te maken.

Zoals ik aan verwijtzucht leed, zo lijden anderen aan woede-uitbarstingen, angstaanvallen, jaloezie, leugenachtigheid, manipulatiezucht of onbetrouwbaarheid. Omdat deze negatieve gevoelens zeer veel impact hebben, niet alleen op jezelf maar ook op je omgeving, is het verstandig om te onderzoeken waar die gevoelens oorspronkelijk vandaan komen. Je zult vanzelf zien dat ook jouw pijnlijke gevoelens gebaseerd zijn op een vastgeroeste overtuiging uit lang vervlogen tijden. Een fossiel oordeel dat in eerste instantie al behoorlijk inaccuraat was, maar überhaupt geen nut meer heeft in het leven dat je nu leidt, omdat het je immers alleen maar dwarszit en het slechtste in je naar boven haalt.

Meer jezelf worden

Onbewuste, negatieve overtuigingen ontstaan door de ervaring dat je als kind een tekort hebt gehad aan aandacht, liefde of waardering, en kunnen jarenlang in je hoofd rondspoken. Iedereen herkent deze gedachten want we lijden er allemaal onder:

• Ik kan het toch nooit goed doen.

• Ik ben niet goed genoeg.

• Ik ben niet belangrijk genoeg.

• Ik ben niet slim/aantrekkelijk/avontuurlijk genoeg.

• Ik ben anders dan anderen.

• Ik moet beter zijn dan anderen.

Terwijl je opgroeit pas je je aan deze overtuiging aan die zich in je kinderhoofd gevormd heeft. Je gaat overdreven je best doen of gooit juist de kont tegen de krib. Alles wordt uit de kast getrokken om alsnog die waardering of – als dat er niet in zit – aandacht te krijgen. Je gaat bijvoorbeeld de rest van je leven op je tenen lopen om waardering af te dwingen, zoals extreem hard werken en veel geld verdienen, hele afdelingen aansturen of ‘goed’ doen in de vorm van welzijnswerk of ontwikkelingshulp. Of je gaat lastig doen om negatieve aandacht te krijgen, zoals ruzies uitlokken, gokken, drugs gebruiken, illegaal handelen, overvallen plegen.

De negatieve overtuigingen en het gedrag dat je er vervolgens bij kiest (presteren, behagen of juist dwarsliggen) zijn onbewuste reacties op gebeurtenissen uit je jeugd. Het zijn helaas geen bewust geformuleerde antwoorden op een gebeurtenis of een overtuiging uit de formule van Jack Canfield. Een reactie is altijd reactief en impulsief. Een reactie komt voort uit het ego, die stem in je hoofd waar je weinig grip op hebt en die het doorgaans niet zo best met je voorheeft omdat het ego zichzelf belangrijker vindt dan wie dan ook. Zolang je je laat leiden door ego-reacties geef je jezelf niet de kans om werkelijk te zijn wie je bent. Het aanpassen aan een verouderde overtuiging en het willoos gehoorzamen aan een onbewuste reactie zorgt ervoor dat je slechts een beperkt deel van je menselijke vermogens tot ontwikkeling kunt brengen.

Als we in onze jeugd liefde tekort zijn gekomen, gaan we vaak overcompenseren wanneer we zelf kinderen krijgen en verwennen we onze kinderen zodanig dat deze nauwelijks als zelfstandige mensen kunnen opgroeien. Of we herhalen het onvermogen tot liefhebben en doen daarmee onze kinderen tekort. In beide gevallen ontwikkelen we maar een deel van onszelf. Wie alleen maar kan geven, ontwikkelt niet het deel dat ook kan nemen. Wie alleen maar kan nemen, ontwikkelt niet het deel dat ook kan geven. De oude overtuigingen verhinderen dat we in balans kunnen zijn: dat we kunnen geven en kunnen ontvangen. Dat we volledig kunnen zijn. Niet zo verwonderlijk dat we ons vaak versnipperd en incompleet voelen.

Op de een of andere manier lijden we allemaal onder een chronisch gebrek aan ouderlijke waardering. Hoe minder onze ouders zich vroeger in ons hebben verdiept, hoe meer wij ons best doen om die aandacht, interesse en waardering alsnog af te dwingen. We zeggen wel ‘Als ik in godsnaam maar niet op m’n moeder ga lijken!’, maar ondernemen intussen van alles om onze ouders alsnog te bewijzen dat we echt wel deugen. Zo werken we ons over de kop in een veeleisende carrière, bouwen hele bedrijven en fortuinen op of blijven hangen in statusrijke maar waardeloze relaties. Alles om onze ouders te laten zien hoe goed we het voor elkaar hebben.

Opnieuw is dit een voorbeeld van reactief gedrag. ‘Jij denkt dat ik niet deug? Wacht maar, ik zal je het tegendeel bewijzen.’ Deze blinde prestatiedrang komt niet voort uit gezonde ambities en heeft helaas weinig te maken met wat we zelf graag zouden bereiken in het leven. Het komt voort uit onbewuste, reactieve gedachten die met de werkelijkheid doorgaans niet veel van doen hebben. In werkelijkheid waarderen veel ouders hun kinderen heus wel, al weten ze soms niet hoe ze hun gevoelens moeten uiten. En omgekeerd: hoe makkelijk is het voor ouders om waardering te laten zien aan gekwetste, afgesloten, dwarse kinderen die tot in hun ziel overtuigd zijn van hún gelijk, namelijk dat ze niet genoeg gewaardeerd worden?

Onbewust laten we ons nog steeds leiden door overtuigingen die honderd jaar geleden in ons kinderlijke hoofd ontstaan zijn. We denken: ‘Nee hoor, ik ben gewoon ambitieus of perfectionistisch, ik kan er niets aan doen.’ En wat ik nou juist wil aantonen: we kunnen er wel iets aan doen. Gelukkig maar! Onbewuste overtuigingen uit het verleden zijn niets meer dan onbewuste gedachten die lang geleden zijn ontstaan. Het zijn die gedachten die ons tot op de dag van vandaag dwingen tot bepaald gedrag, zoals overdreven tolerant gedrag, overdreven kil gedrag of overdreven dwars gedrag. Als we die onbewuste gedachten – die al jarenlang ons welzijn ondermijnen en ons een gevoel van tevredenheid en geborgenheid ontzeggen – zichtbaar maken, dan kunnen we die kwelgeesten eindelijk de macht ontnemen en voorkomen dat deze met ons doen wat ze maar willen. De enige manier om deze onbewuste overtuigingen aan te pakken is: bewustworden.

Zodra we bewust kunnen worden en zodra we ons bewustzijn kunnen uitbreiden, kunnen we de onbewuste overtuigingen die al dat stille leed veroorzaken, voorgoed uitbannen. We hoeven er niet eens naar te zoeken: ze komen vanzelf naar boven drijven om op te lossen. Want onbewuste overtuigingen kunnen niet tegen bewustzijn, ze sluiten elkaar uit. Net zoals voedsel honger uitsluit. Net zoals eb vloed uitsluit. En net zoals de zon de schaduw uitsluit. Onbewustheid kan niet bestaan in het licht van bewustwording. Dus zodra we bewust worden, meer in het nu leven, in het huidige moment, en meer tot onszelf komen zonder allerlei afleidingen, zien we de kinderlijke overtuigingen uit onze jeugd voor wat ze zijn, en kunnen we ze eindelijk op de trein naar Verweggistan zetten.

Met het beoefenen van bewustwording kunnen we onze gedachten schoonmaken en ontdoen van al dat gif dat zich jarenlang in ons hoofd heeft opgehoopt. Door die grote schoonmaak komen we meer tot onszelf en kunnen we meer onszelf worden: diegene die diep in ons zit maar door alle dominerende gedachten nooit de kans heeft gekregen om tot bloei te komen. Met bewustwording creëer je de juiste omstandigheden waarin balans en eenheid ontstaan, terwijl al die onbewuste, negatieve en verwarrende gedachten als sneeuw voor de zon zullen verdwijnen.

Vermolmde overtuigingen

Stel je eens voor hoe je leven, met je carrière, maatschappelijke status, relaties en kinderen eruit zou zien als je die oude overtuiging, die altijd je kompas en motor is geweest, zou loslaten? Als je zou bedenken: ‘wat wil ik eigenlijk zelf?’ Het werkt verhelderend om je kinderlijke reacties op ouderlijk onvermogen kritisch te onderzoeken. Op het moment dat ik inzag hoe oud en versleten mijn overtuigingen waren, kon ik deze meteen opruimen. Ik besefte opeens hoe zonde het is om de kostbare en beperkte tijd op aarde te vergooien aan het blind volgen van ego-gedreven en kinderlijke gedachten. Ik kreeg vrijwel direct zicht op mijn eigen verlangens, mijn eigen krachten en mijn eigen ambities. Niet langer bleef ik hangen in een onbewuste reactie op een vermolmde overtuiging, die me niets wezenlijks had opgeleverd en me – ondanks m’n uitputtende inspanningen – had klemgezet in een doorsneecarrière met veel stress. Eindelijk kon ik mijn eigen hart volgen, de werkzaamheden ontplooien die bij mij passen en vanuit m’n eigen kracht leven.

Oefening

1. Vertrouwen

Als je je onzeker voelt of je een project (of een verhuizing of een sollicitatie) wel aankunt, ga je onbewust een opsomming maken van redenen waarom het mis zou kunnen gaan. Op die manier voed je je onzekerheid en heb je grote kans dat het project daadwerkelijk de mist in gaat. Probeer eens bewust een lijstje samen te stellen – en dus echt op te schrijven – waarom het project volledig aan jou toevertrouwd is. Noteer wat je capaciteiten zijn, wat je successen uit het verleden zijn, waarom jij de juiste persoon voor deze klus bent. Natuurlijk komen er tijdens het schrijven ook minder geslaagde projecten in je hoofd bovendrijven. Besteedt daar nu geen aandacht aan, laat je niet verleiden om in die negatieve gedachtestroom mee te gaan. Deze oefening gaat over het aankweken van positieve gedachten. Probeer dus de positieve kanten van jezelf te zien. Zodra je dingen opschrijft, worden ze een werkelijkheid op zich. De positieve punten zijn makkelijker te onthouden en kunnen nog eens overgelezen en herhaald worden.

2. Begrip

Je staat ’s ochtends op met knallende koppijn. Je partner begint aan het ontbijt te zeuren over een weekendje uit met haar vrienden waar jij helemaal geen zin in hebt. In de file gaat opeens je mobiele telefoon stuk… Je kunt je wel voorstellen dat je niet de gezelligste bent als je je kantoor binnenloopt. Vaak zijn er redenen waarom mensen kortaf of negatief reageren. Iedereen heeft wel eens een rotdag, sommige mensen weten niet beter. Als je baas, je collega, de groenteboer, de oppas of je moeder eens niet zo aardig doen, kun je proberen je voor te stellen dat daar vast een reden voor is. Meestal voelen we ons, wanneer we geconfronteerd worden met de pestbui van een ander, persoonlijk aangevallen en schieten we in de verdediging. Maar dat is onbewust, impulsief gedrag en helemaal niet nodig. Een chagrijnige bui van een ander heeft vaak niets met jou te maken, maar met persoonlijke zorgen. Een beetje begrip verandert alles. Als je baas kortaf is, maak hem dan niet meteen verwijten maar probeer je in te denken dat hij vast iets vervelends heeft meegemaakt of zich ergens zorgen over maakt. Het is een gevoel dat we allemaal kennen en waarvan we allemaal weten hoe naar het is. Zodra je begrip kunt opbrengen voor de rotbui van een ander, haal je spanning weg in plaats van spanning toe te voegen. Het geeft je een beter gevoel over jezelf en daarmee straal je positieve vibes uit. Je hoeft je baas heus niet meteen op schoot te trekken voor een knuffel, maar wat extra, welgemeende aandacht, zoals een verse kop koffie halen, doet al wonderen.

3 Dankbaarheid

Een andere bruikbare oefening in het aankweken van bewustwording is dankbaarheid. Wanneer je ’s avonds naar bed gaat en vlak voordat je ’s ochtends opstaat, bedenk dan eens waarvoor je dankbaar kunt zijn: je partner, je hond, je rozentuin, je nieuwe fiets, een gezellig etentje, je gezondheid, je intellect, je gevoel voor humor, je buurvrouw, de bloeiende rododendron. In het begin, en zeker wanneer je in een dip zit, kun je maar weinig bedenken. Het leven is prut en je hersenen kunnen niks positiefs verzinnen omdat ze gewend zijn om zich met negatieve gedachten bezig te houden. Vaak starten zorgelijke mensen al zodra ze wakker worden met het produceren van negatieve gedachten. Nog voor ze hun ogen opendoen, zijn ze alle ellende af geweest en lopen ze met hangende schouders naar de badkamer. Dat is niet zo’n lekker begin van de dag, en je helpt jezelf er helemaal niet mee. Probeer je aan te leren om bewust dankbaar te zijn en de mensen, omstandigheden en gebeurtenissen waarvoor je dankbaar bent, op te noemen of op te schrijven. Zo kun je je drukke dag met een positief gevoel starten en eindigen.

∼ ∼ ∼

Marisa∗